Mijn plan

Behoefteanalyse van alle partijen

In Tabel 1 hieronder leest u een behoefteanalyse van alle partijen (personeel, zorgteam, ouders en leerlingen(raad) bekeken vanuit de triade.  

Opmerking. Zelfgemaakte tabel gebaseerd op literatuur over samenwerken en welbevinden op school. Eigen verwerking van persoonlijke visie, praktijkvisie en theorie van Briner & Dewberry (2007); Hattie (2003, 2018); Jennings & Greenberg (2009); Mars (2023); Onderwijskennis (2022); Steinweg, De Vries & Smit (2021); Struyf (2013); Trimbos-instituut (2016).

Toelichting

Uit de behoefteanalyse komt een nood aan een structureel zorgbeleid binnen de school naar voren. Zowel personeel, zorgteam, ouders als leerlingen signaleren een verlangen naar duidelijkheid, communicatie en betrokkenheid. Uit de signalering blijkt ook dat de schoolvisie verouderd is. Het is onduidelijk of de kernwaarden nog worden nageleefd en hoe deze vorm krijgen in de praktijk. Leerkrachten geven aan onzekerheid te ervaren over wat er van hen verwacht wordt op het vlak van zorg omdat de grenzen tussen de fasen van het zorgcontinuüm en de taakverdeling tussen collega's onduidelijk blijven. Dit wordt bevestigd in de praktijk: "Het moet duidelijk zijn welke interventie binnen welke fase van het zorgcontinuüm valt." Ook ouders en leerlingen benoemen het gebrek aan overzicht en communicatie over de zorgwerking. Ze vragen naar duidelijke stappenplannen en aanspreekpunten. Ouders vragen om sneller betrokken te worden, en leerlingen geven aan onvoldoende zicht te hebben op de aanwezige hulpkanalen.

De werkdruk wordt als hoog ervaren door het zorgteam. Leerkrachten hebben nood aan coaching, training en ondersteuning om hun rol in de basiszorg sterker op te nemen, zodat niet alle vragen automatisch bij het zorgteam terechtkomen. Tegelijkertijd is er een behoefte aan welzijn en werkbaar werk. Zowel Briner & Dewberry (2007) als Onderwijskennis (2022) tonen aan dat het welzijn van leerkrachten rechtstreeks invloed heeft op de leerprestaties van leerlingen. En Hattie's (2018) visie op Collective Teacher Efficacy geeft aan dat een gedeeld geloof in eigen kunnen leidt tot betere leerresultaten.

Deze analyse onderstreept de nood aan:

• STRUCTUREEL ZORGBELEID
  

• ZORG TERUG AAN DE LEERKRACHT GEVEN
  

• WELZIJN ALS SLEUTEL
  

Met dit onderzoek wil ik werken naar een gedragen visie op zorg waarin iedereen zich competent en betrokken voelt, die vertrekt vanuit de gedeelde waarden van de school en deze verbindt aan duidelijke maatregelen. Dit wil ik doen door het zorgbeleid te structureren, verantwoordelijkheden helder af te bakenen en welzijn centraal te stellen.

Bronnen van mijn ontwerp

• Bron 1: Lammers, J., van Zundert, R., & te Plate, M. (2019). Welbevinden op school: Waarden werken voor welbevinden op school – Handleiding. Trimbos-instituut, Leer & Veerkracht, GGD Gelderland-Zuid. https://www.welbevindenopschool.nl
• Bron 2:  Mathyssen, M., & Gevaert, J. (2022). Elke leraar zorgleraar in het basisonderwijs. LannooCampus.
• Bron 3: Scholierenkoepel. (z.d.). Welbevindinges: spel. Sidekick Sam Academy. https://www.sidekicksamacademy.be/nl/themas/welbevindinges-scholierenkoepel
• Bron 4: Van Buurt, A., Teeuwisse, E., & Timmermans, N. (2022). Waarderend leren in het voortgezet onderwijs. Uitgeverij Pica.

Analyse van de bronnen

In deze vier bronnen ontdekte ik een gelijkaardige aanpak voor het uitwerken van een zorgvisie. Alle bronnen hanteren het model van Appreciative Inquiry en stellen praktische werkvormen voor waarin alle betrokkenen binnen de school een stem krijgen. Ik selecteerde deze bronnen, omdat ze elkaar aanvullen en aansluiten aan bij de positieve psychologie en het holistisch model en daarom goed bij mijn onderzoek passen.

In Tabel 2 hieronder lees je van elke bron kort de aanpak volgens de stappen van Appreciative Inquiry. Wat in het vet gedrukt sta, zal ik vervolgens als inspiratie gebruiken voor mijn plan en afstemmen op mijn praktijk. 

Tabel 2
Literatuurtabel bronnenanalyse plan

Opmerking. Zelfgemaakte tabel gebaseerd op literatuur over Appreciative Inquiry. Eigen verwerking van Lammers, van Zundert & te Plate (2019); Mathyssen & Gevaert (2022); Scholierenkoepel. (z.d.); Van Buurt, Teeuwisse, & Timmermans (2022). 

Het plan

Tabel 3
Het plan voor Doorwerking afgestemd op mijn praktijk

Opmerking. Zelfgemaakte tabel met het plan voor Doorwerking volgens Appreciative Inquiry. 

Verantwoording van het plan

In mijn plan hierboven in Tabel 3 heb ik ervoor gekozen om werkvormen uit de vier wetenschappelijk onderbouwde bronnen te selecteren en aan te passen aan mijn praktijk. Ik gebruik een arsenaal aan participatieve onderzoeksmethoden: vragenlijsten, spelvormen, inspiratiesessies, een tekenopdracht en één-op-één gesprekken. De validiteit wordt vergroot door de combinatie van kwalitatieve en kwantitatieve methoden, maar er blijft een risico dat subjectieve interpretaties de resultaten beïnvloeden. Door een creatieve, speelse en persoonlijke aanpak hoop ik de leerlingen en collega's op een toegankelijke manier te bereiken, wat goed aansluit bij mijn stijl als leerkracht. Deze werkvormen probeer ik op gepaste momenten toe te passen: personeelsvergaderingen, zorgoverlegmomenten, leerlingenraadvergaderingen, oudercontacten... Dit alles  doe ik om de drempel te verlagen, zo betrouwbaar mogelijke informatie te verzamelen en bias te vermijden. Het bovenstaande weerspiegelt voor mij het principe van samenwerken binnen een gedeelde verantwoordelijkheid. 

Net zoals in alle bronnen, zijn de doelen die ik voor ogen heb met dit plan het bevorderen van welbevinden van zowel leerlingen als personeel. Voor mij zit je welbevinden goed als je optimaal emotioneel, psychologisch, sociaal en fysiek kan functioneren. Leerlingen zijn vragende partij voor een positieve, creatieve en humoristische benadering. Ook ouders wensen een meer waarderende benadering tijdens contactmomenten. Het zorgteam vraagt voor een werkdrukvermindering. 

Ook wil ik net zoals Lammers et al. (2019) aangeven het waarden-gedreven handelen versterken binnen de school. Dit wil ik met dit plan bereiken door eerst de waarden uit de schoolvisie onder de loep te nemen in stap 1, de succeservaringen van collega's uit de inspiratiesessie te koppelen aan waarden in stap 2 en de resultaten van de wondervraag aan leerlingen te koppelen aan waarden in stap 3.

Wat ik meeneem van Lammers et al. (2019) en Mathyssen & Gevaert (2022) is de waarderende methode (Appreciative Inquiry) die uitgaat van wat werkt. Op het gebied van transparantie zorgt de systematische aanpak met duidelijke fasen en methoden voor helderheid. Mijn plan is positief psychologisch geïnspireerd gebaseerd op Seligmans (2012) werk over welbevinden. Dit wil ik bereiken door de nadruk leggen op krachten en expertise binnen de school i.p.v. tekortkomingen. Dit doe ik met de VIA-character bevraging over de sterktes van het zorgteam in stap 1, het benoemen van succeservaringen tijdens de inspiratiesessie het zoeken naar waarom leerlingen graag naar school komen tijdens het Welbevindinges-spel in stap 2 en het benoemen van krachten van de zorg op school tijdens de oudergesprekken in stap 3.

Ik zal net zoals in de bronnen van Lammers et al. (2019) en Mathyssen & Gevaert (2022) een actieonderzoek opzetten waarbij alle betrokken partijen mee nadenken en verandering in gang zetten. Ik zorg ervoor met mijn plan dat directie, zorgteam, leerkrachten, leerlingen, ouders inspraak krijgen in het zorgbeleid om een groter draagvlak en eigenaarschap te creëren. Dit sluit aan bij het holistisch model. Zowel mijn collega's, het zorgteam, de ouders en leerlingen zijn vragende partij voor een heldere zorgstructuur en duidelijke communicatie omtrent zorg. Ik tracht duidelijkheid te creëren binnen het zorgbeleid door eerst de beginsituatie grondig te onderzoeken, de leerkrachten te laten brainstormen over basis- en verhoogde zorg in stap 1, leerlingen onze school te laten tekenen waar ze zich goed voelen in stap 2, ouders inspraak te geven tijdens oudergesprekken in stap 3, collega's acties binnen de verhoogde zorg laten aanpassen in stap 4. De resultaten worden gedeeld via Smartschool en opgenomen in het schoolreglement zodat er een transfer naar andere praktijken kan plaatsvinden in stap 5.

Ik wil ten slotte met dit plan de zorg terug aan de leerkracht geven om ervoor te zorgen dat de werkdruk binnen het zorgteam vermindert. Vanuit de waarderende psychologie blijkt dat een positieve benadering en betrokkenheid binnen het onderwijs leerkrachten ondersteunt om zelfstandig invulling te geven aan de brede basiszorg (Cooperrider & Srivastva, 1987). Dit kan ik met dit plan bereiken door leerkrachten te coachen en in hun kracht te zetten om de basiszorg op te nemen door in te zetten op collective teacher efficacy. Dit zal ik proberen door een inspiratielijst af te leiden uit de inspiratiesessie en te delen met de collega's in stap 2 en later de afgewerkte beslisboom toe te lichten tijdens een personeelsvergadering.

Door de bronnen is mijn visie op welbevinden op school versterkt door de idee dat verandering van binnenuit moet komen. Dit kan worden gerealiseerd als de partijen zich herkennen in de waarden van de school, positieve ervaringen kunnen delen en samen aan een toekomstbeeld kunnen werken. Het gaat hierbij niet om opgelegde beleidsveranderingen, maar om het activeren van bestaande krachten en verbinding.

Figuur 7. Zelfgemaakt venn-diagram met analyse van paradigma's doorwerking.

Aanpak: collective teacher efficacy

Om naar een zorgvisie en -beleid toe te werken wil ik trachten in mijn onderzoek het team mee te krijgen in het veranderingsproces. Volgens Cann et al. (2021) is het zinvol om ervoor te zorgen dat leraren zich gewaardeerd voelen in hun werk en inzet, moet ik duidelijk maken waarom de verandering betekenisvol is en ten slotte moet ik leraren inspraak geven. Bij het begeleiden van veranderprocessen spelen volgens Mars (2023) volgende zaken een rol. Urgentie is de eerste stap: het moet duidelijk zijn waarom een verandering noodzakelijk is. Vervolgens helpt een ambitieuze, maar haalbare toekomstvisie om betrokkenen te motiveren en duidelijkheid te scheppen over de impact op de dagelijkse praktijk. Een doordachte planning, waarin interactiemomenten goed voorbereid worden, draagt bij aan een soepel proces, waarbij successen gevierd mogen worden. Daarnaast is interactie van belang: er moet ruimte zijn voor vragen en onzekerheden. Tot slot speelt leiderschap een rol door o.a. het tonen van voorbeeldgedrag en het erkennen van eigen weerstand. 

In mijn onderzoek wil ik tijdens personeelsvergaderingen samenwerking stimuleren en een cultuur van hoge verwachtingen creëren waarbij leren van elkaar en vertrouwen in elkaar centraal staat. Hierdoor kan ik werken aan collective teacher efficacy en tracht ik te vermijden dat zorgvragen te snel bij het zorgteam terecht komen.

Met dit onderzoek wil ik de collective teacher efficacy versterken door samen met collega's een zorgvisie uit te werken. Dit gebeurt via een inspiratiesessie waarin we kernwaarden bepalen. Door een bevraging te doen over hun mindset, onderzoek ik of er binnen het team een cultuur van vertrouwen en hoge verwachtingen heerst. Ten slotte geef ik leerkrachten inspraak in de maatregelen m.b.t. verhoogde zorg.

Ik geloof in een positieve benadering zonder te veel opgelegde regels, waarbij ruimte is voor meningen en inspraak. Tijdens samenwerkingsmomenten wil ik dus bijdragen aan een gevoel van gedragenheid bij alle betrokken partijen. Om dit proces goed te begeleiden, richt ik me op verschillende vaardigheden die effectief samenwerken ondersteunen:

• Tijdens personeelsvergaderingen let ik erop vakjargon en complexe termen te vermijden, zodat mijn boodschap voor iedereen duidelijk is. Dit doe ik omdat collega's vragende partij zijn voor verduidelijking van de structuur in het zorgbeleid.
• Daarnaast kies ik bewust voor positief geformuleerde taal, waarbij de focus ligt op oplossingen in plaats van problemen. Om collega's te inspireren, deel ik succesverhalen van collega's en schets ik een haalbare toekomstvisie van het zorgbeleid. Dit helpt om motivatie te vergroten en een gedeeld doel voor ogen te houden.
• Door met een open houding en rustige toon te spreken, hoop ik mijn boodschap effectief over te brengen.
• Tijdens groepsopdrachten moedig ik collega's aan om actief naar elkaar te luisteren en gezamenlijk tot een gedeelde mening te komen over de maatregelen binnen de verhoogde zorg (Rumping et al., 2018).

Feedback van collega's: data-analyse

Ik heb gevraagd aan de leden van het zorgteam om mijn vaardigheden als procesbegeleider te observeren tijdens de personeelsvergaderingen. Ik heb hen een zelfgemaakte vragenlijst gegeven (Figuur 8), geïnspireerd door literatuur over samenwerken die ik hierboven noem. Ze mochten een score geven op 5 en een toelichting schrijven. De resultaten lees je hieronder.

Op basis van de feedback merk ik dat mijn rol als procesbegeleider positief wordt ervaren. Vooral mijn duidelijke taal, open houding en positieve communicatie worden sterk gewaardeerd. Het doet deugd te zien dat mijn voorbereiding en aanpak bijdragen aan een vlot samenwerkingsproces. Tegelijk zie ik kleine werkpunten, zoals nog meer inzetten op inspraak en aanmoedigen om actief te luisteren. Die neem ik mee als aandachtspunten voor de toekomst, zodat iedereen zich nog meer gehoord en betrokken voelt. 

Figuur 8. Foto van feedback zorgteam op vaardigheden procesbegeleider tijdens personeelsvergaderingen.

Hoe het plan inspeelt op diversiteit

Tijdens het signaleren merkte ik bij de verschillende partijen een grote diversiteit aan opvattingen. Weerstand ontstond wanneer mensen zich onzeker, overvraagd of niet gehoord voelden. Daarom werkte ik met een participatieve aanpak, veilige gesprekscontexten en creatieve werkvormen. Zo toonde ik dat elke stem ertoe deed en streefde ik naar verbinding en een gedeelde toekomstvisie. Regelmatige terugkoppeling, haalbare stappen en visueel materiaal ondersteunden dit proces.

Stap 1: Verwoorden

Tijdens de survey bij het lerarenteam was er verdeeldheid in mening over maatregelen binnen de basis- en verhoogde zorg. Dit had gedeeltelijk te maken met de visie op zorg per graad of per vakgebied. Leerkrachten konden deze maatregelen nuanceren, nadien werden ze besproken met directie en zorgteam en transparant teruggekoppeld op een personeelsvergadering om weerstand te verkleinen.

Binnen het zorgteam werd de hoge werkdruk benoemd en dit werd bevestigd via een membercheck. De resultaten werden besproken met de directie om te zoeken naar manieren om de werkdruk te verlagen. Tegelijkertijd werkte ik samen met het team verder aan de beslisboom om verantwoordelijkheden te verduidelijken en collega's te ondersteunen bij welzijnsgesprekken. De VIA-enquête hielp om sterktes van teamleden zichtbaar te maken en te erkennen.

Bij de analyse van de mindset-resultaten bleek dat enkele collega's een meer vaste mindset hanteerden. Voor hen voegde ik aan de vragenlijst een toelichting toe over de voordelen van een groeimindset, om bewustwording te stimuleren. Tijdens de inspiratiesessie moedigde ik collega's aan om hun sterktes in actie om te zetten en gaf ik voorbeelden van collega's die gegroeid waren in domeinen waar ze eerder moeite mee hadden.

Stap 2: Verwonderen

Tijdens de inspiratiesessie merkte ik dat het lerarenteam een waaier aan waarden vertegenwoordigde. Door successen van collega's te vieren, versterkte ik hun veerkracht, zelfvertrouwen, optimisme en collective teacher efficacy. Via Mentimeter kreeg iedereen inspraak. De successen werden gebundeld in een inspiratielijst die met het volledige team gedeeld werd.

Leerlingen hadden uiteenlopende meningen over wat een goede, zorgende school voor hen betekende. Zij kregen de kans om hun ideeën op een laagdrempelige manier te delen via een spelvorm en een creatieve opdracht.

Stap 3: Verbeelden

Ouders ontvingen een schriftelijke bevraging over de zorgwerking op school, maar hierop kwam nauwelijks respons. Om de drempel te verlagen, schakelde ik over naar één-op-één gesprekken waarin ik ouders benaderde als ervaringsdeskundigen van hun kind en hun input actief beluisterde en waardeerde. Deze inzichten werden meegenomen in het verdere beleid.

Stap 4: Vormgeven en Stap 5: Verwezenlijken

Tijdens de dialoog over de acties binnen de verhoogde zorg in stap 4 zullen er mogelijk opnieuw uiteenlopende meningen naar boven komen. Deze verschillen in visie wil ik erkennen en ook benutten om tot gedragen keuzes te komen. Daarom zal ik een duidelijke omschrijving van wat verhoogde zorg inhoudt met hen delen. Leerkrachten zullen per vak- of expertisegroep de ruimte krijgen om hun visie te nuanceren en de maatregelen af te stemmen op hun context. Deze aangepaste maatregelen zullen vervolgens geïntegreerd worden in het leerlingvolgsysteem om de transfer naar de praktijk te vergemakkelijken en continuïteit in het zorgbeleid te waarborgen.